Eeuwenlang is de Koolwijk een gebied van landbouw en veeteelt geweest, maar tegenwoordig zijn er nog maar enkele boeren. Er zijn wel allerlei nevenactiviteiten, zoals een manege, boerengolf en allerlei outdoor activiteiten.

De geschiedenis van de Koolwijk is nauw verbonden met de Sint Annakapel. Elk jaar is er op 26 juli en de zondag erna het Sint Annafeest, waar meer dan duizend bezoekers naar toe komen. Ook ik ben er als kind regelmatig met mijn ouders geweest.

Wie was deze Anna? Ze wordt genoemd in een bijbelgeschrift uit de tweede eeuw na Christus, ook wel het proto-evangelie van Jacobus genoemd. Dit evangelie wordt niet officieel door de kerk erkend en is daarom niet in de bijbel opgenomen. Anna wordt hierin als moeder van Maria genoemd. Er is eigenlijk maar weinig over haar bekend. Anna kreeg haar kind pas op latere leeftijd en daardoor is zij beschermvrouwe van onvruchtbare en zwangere vrouwen geworden.

Luther veroordeelde de Annacultus, maar de paus stelde het feest van Anna in 1584 verplicht. Anna wordt vaak samen met Maria en het kindje Jezus afgebeeld (St. Anna-te-drieën of Annatrits). De traditie van het Sint Annafeest gaat terug tot begin 1500. Er stond toen al een klein kapelletje.

Er is een beeldje uit omstreeks 1490 van Anna te Drieën. Het laatgotisch Anna-te-Drieënbeeld is 90 cm hoog en van gepolychromeerd hout. Het is mogelijk in West-Gelre (het tegenwoordige Noord-Limburg) vervaardigd. Anna en Maria zijn naast elkaar op een bank gezeten. Anna (rechts), met sluier , houdt in haar handen een druiventros en op haar schoot ligt een geopend boek. Maria (links), gekroond, draagt op haar rechterarm het naakte Christuskind, dat zijn handjes uitstrekt naar de druiventros. Na de Tweede Wereldoorlog verbleef het beeld enige jaren in de parochiekerk van Herpen (tenminste tot 1961). Dit beeld is het oorspronkelijke cultusbeeld van Koolwijk. Een kopie is te zien in de buitennis in de oostelijke koorsluiting. Daaronder is in 1960 een memoriesteen ingemetseld. De tekst op de steen luidt: Op Zondag na 26 Juli van het jaar 1960 werd in deze eeuwenoude Sint Annakapel op de Koolwijk onder Herpen deze steen aangebracht en gezegend. De Deken van Oss deed dit samen met de Pastoor van Herpen en de Kapelmeesters ter blijvende herinnering aan de Osse Pastoors Septius, van Aelst en van Lent die van ca. 1640 tot 1672 van uit deze kapel de zielzorg voor hun parochianen uitoefenden // 1520 // 1960.

Sinds de 19e eeuw is de devotie steeds meer gericht op het beeld van Anna met Maria. Het gaat om een eenvoudig neobarok beeld van Anna die Maria onderwijst (hoogte ca. 1,40 m) van gepolychromeerd hout uit de eerste helft van de 19e eeuw. Het staat in de zuidzijde van het schip, tegen de meest oostelijke zuil. Anna, staande houdt haar linkerhand op de schouder van Maria, die rechts voor haar staat, gekleed in een tunica. Met haar rechterhand wijst Anna in het opengeslagen boek, dat Maria op haar linkerhand houdt.

De eerste vermelding van de kapel is in 1520 in een kerkelijk beneficieregister van het prinsdom Luik als "Capella S. Annae in Coelbeeck".

In de zeventiende eeuw was Brabant onderdeel van het protestante noorden, maar uitgezonderd het land van Ravenstein, waaronder Herpen en de Koolwijk vielen. Het kapelletje op de Koolwijk was voor de katholieken uit Berghem en Oss vanaf 1629 tot 1672 een toevluchtsoord om aan hun geloof vast te houden, want het lag op de grens.

De bedevaart zal ongetwijfeld een stimulans hebben ondervonden toen men in de 18e eeuw een reliek van de H. Anna verwierf . De kerk bezit een ovale theca met reliek van St. Anna, centraal geplaatst in een zilveren reliekhouder uit de 18e eeuw, in de vorm van een barokke monstrans.

Op 15 mei 1801 gaf Paus Pius VII een aflaat bul uit. Pelgrims, die op 26 juli of in de week erna naar de kapel van de Koolwijk kwamen , kregen een volle aflaat.(4)

Capucijners uit Velp hielden er in de openlucht preken. Op het feest werden er wel vijf missen gehouden. Voor jongelui is het feest een goede huwelijksmarkt. Ook werd Anna aangeroepen door vrouwen die moeilijk kinderen konden krijgen. Bejaarden riepen haar aan voor een gezegende oude dag, echtparen vroegen haar om hulp voor een harmonisch huwelijk. Vrouwen, die ongehuwd waren, vroegen om een echtgenoot: "Sint Anneke, Sint Anneke, geef me toch 'n manneke"

Voordat de Koolwijkseweg werd rechtgetrokken stond er ten westen van de kapel een langevelboerderij met café. Aan de zuidkant ligt het kapelveld.

Was het aanvankelijk een kleine éénbeukige kapel, in de zeventiende eeuw kreeg het een toren en werd het vergroot. In 1820 werd de kapel opnieuw aangepakt. Er kwamen zijbeuken. In 1936 volgde een flinke verbouwing, waarbij de muren opnieuw werden opgetrokken, de toren verhoogd en een sacristie toegevoegd. In zijn huidige gedaante betreft het een eenvoudige bakstenen  kapel met pannendak, driezijdige koorsluiting en een lage ingebouwde toren met open dakruiter. De kapel heeft een neoclassicistische inrichting. Inwendig is de situatie die na de vergroting van 1820 ontstond, bewaard gebleven: een neoclassicistische ruimte, door tweemaal vier dikke Toscaanse zuilen verdeeld in een schip en twee smalle zijbeuken. Boven de zijbeuken zijn vlakke stucplafonds; boven het schip is een tongewelf in stuc. Het schip heeft aan het oosteinde een halfronde absis.

Ze bewegen bijna allemaal op een of andere manier: het kindje Jezus ligt te spartelen in zijn kribbe, de herders lopen rondjes, en een koning knielt. Het geheel wordt omringd met allerlei figuren en dieren die rondjes maken en geld inzamelen voor de kapel. Tegenwoordig wordt de kerststal verzorgd en opgebouwd door mensen van buurtvereniging De Kôlluk. Elk jaar trekt het veel bekijks.

Nou, da’s ook gebleken. Zeker tien jaar lang werkte ons pap met tussenpozen aan zijn bewegende kerststal. Hij verzamelde alles wat-ie enigszins kon gebruiken: van fietswielen tot mecano-dozen en jaarlijks bouwde hij z’n stal mee op.”

Tegenwoordig wordt de kerststal door de buurtbewoners opgebouwd.

MIJN OPA EN OMA

In de Hoefstraat op de Kleine Koolwijk hebben mijn opa en oma gewoond.

Mijn grootvader Willem den Brok, naar wie ik vernoemd ben, werd op de Kleine Koolwijk geboren op 12 juni 1881 als tiende zoon van een gezin van elf. (7) Zijn ouders waren Lambertus den Brok en Henrica van de Mosselaar.

Willem was arbeider en landbouwer. Hij trouwde te Berghem op zijn vierentwintigste met Lentje (Helena) den Brok. Dat was 7 oktober 1905. Lentje den Brok was een dochter van Sijmen den Brok en Cornelia van der Venne.

Ze gingen wonen op de Kleine Koolwijkse straat in Herpen vlak bij de bossen en de hei in een klein wat vervallen huisje. In het huisje was een grote herd, maar zonder kachel of fornuis. Er was een open vuur onder een schoorsteen, waar gekookt moest worden. Er waren geen slaapvertrekken, wel was er een bedstee. Met de komst van de kinderen werden er slaapplekken gemaakt achter een gordijn of op de geut onder het dak. Er werd geslapen op een soort stromatrassen met soms wel vier kinderen tegelijk.

Een nicht van Lentje, Lien van Uden, heeft bijna alle kinderen mee ter wereld gebracht. 

Pas  vier jaar na het trouwen werd het eerste kind geboren. Dat was Harrie in de lente van 1909. Een zomer later kwam Sien en weer anderhalf jaar later Albert in januari 1912. Het jaar daarop verscheen Kee en iets meer dan een jaar later werd mijn vader Piet geboren op 7 juni 1914. Opnieuw met iets meer als een jaar er tussen kwam Mien. Daarop weer een jaar later kwam Cornelis. Vervolgens werd in maart 1918 Wim geboren. Grad kwam weer ander half jaar later. Jan kwam in november 1920. Het gezin kreeg een tegenslag te verduren toen Cornelis, vier jaar oud overleed. Moeder Lentje was al in verwachting en toen het kind in oktober werd geboren, werd het niet voor niets Cor genoemd.

Met Wimke was een probleem. Hij had de Engelse ziekte gehad en wilde niet meer lopen. Hij bleef maar rondkruipen. Met de hulp van de grote kinderen werd er net zo lang aan de hand mee rondgesjouwd tot Wimke het zat was en zelf wilde lopen.

Het was al met al een grote  drukte in huis met al die kinderen. Gegeten werd er aan een grote tafel. Iedereen zat naast elkaar op zelfgemaakte banken en op tafel stond een grote pan. Treuzelen was er niet bij, want dan kon je honger lijden. Veel geld was er niet. Kleding werd hersteld en door de volgende verder afgedragen. Toch kregen de ouderen traktement: een dubbeltje per week.

Willem en Lentje waren erg gelovig. Bidden voor en na het eten, regelmatig naar de kerk, iedere week biechten en 's avonds samen het rozenhoedje bidden.

Elke dag werd er naar school gelopen. Dat duurde bijna een uur. Uit een soort armoede werden de meisjes ondergebracht bij de nonnen in Herpen. De jongens mochten overdag eten bij de nonnen, maar moesten thuis wel hard werken. Elk jaar werd er een stuk land bijgewonnen door een stukje bos om te hakken en meters diep om te zetten.

Vader  Willem werkte hard. Veel seizoenen ging hij maaien in Holland en Duitsland. Op de boerderij zelf was ook genoeg werk: de varkens en de kippen voeren, koeien melken en werken op het land. Voor de kar en de ploeg had hij geen paard, maar een os.

Wel was hij de eerste en enige in de omgeving die een mechanische broedmachine had, die eieren uitbroedde, waardoor hij  een flink kippenfokbedrijf opbouwde.

Ondertussen was het huisje veel te klein geworden voor het zich steeds uitbreidende gezin. Dus besloot vader om zelf een nieuw huis te bouwen. Af en toe hielp iemand, maar bijna alles deed hij zelf: deuren en kozijnen maken, grond uitgraven, timmeren en muren metselen. Elke dag werd er na het werk op de boerderij tot 's avonds laat aan het nieuwe huis gewerkt.

Ondertussen was Cor al geboren. In 1923 was het huis af. Lentje was ondertussen bevallen van Leo, maar die overleed na 8 maanden al. Ook het volgende kind, dat enkele maanden na Leo's dood kwam en ook Leo heette, leefde maar drie maanden. Vader was uitgeput van het vele werken en door een verwaarloosde longontsteking werd hij ziek. Hij kreeg de gevreesde ziekte TBC. Vaak bleef hij buiten achter het huis in een tent. (8) Hij at apart aan een tafeltje. Soms ging hij wandelen met zijn hond Nero. Echt hersteld is hij nooit meer. Hij bleef ziek en zwak.

Alles leek tegen te zitten, want Gradje werd ook erg ziek: een zware longontsteking met griep. Het ging niet goed. Iedereen moest stil zijn. De dokter kwam en zei, dat de pastoor of kapelaan moest komen en dat iedereen afscheid van Gradje moest nemen. Moeder had een beeld van de Heilige Gerardus. Ze begon tot hem te bidden. Daarna wikkelde ze het beeld in doeken en legde het aan de voeten van Gradje, die zei: "Waarom krijg ik weer een kruik?" Moeder antwoordde:" Het is de heilige Gerardus. Wij hopen en bidden dat die je zal genezen." Maar Gradje zei daarop: "Waarom begint hij dan bij mijn voeten, als hij bij mijn zieke longen moet wezen?" Gelukkig herstelde Gradje en na een maand of wat was hij weer het oude ondeugende ventje. Gradje hield van grappen, plagen en kattenkwaad uithalen. Wekelijks ging hij wel een keer over vaders knie voor een pak billenkoek.

Zo ging hij op een dag met vriendje Frans van den Berg naar de Konijneberg. De anderen mochten niet mee. Wim en Piet wisten dat Gradje wat ging uitspoken. En ja hoor, ze zagen plotseling rook in de verte. Ze gingen snel naar vaders tent en riepen: De hei staat in brand. Met een schop gingen ze naar de hei en zagen daar Gradje met zijn vriend. Ze probeerden met takken de vlammen uit te slaan. Gradje vertelde: "Vader, we kwamen net te laat. Een dikke jongen en een lange hebben het gedaan. We konden ze jammer genoeg niet vangen." Door de rook kwam al snel de boswachter met helpers. Na uren was de brand geblust. De politie kwam later en zei: "De complimenten van onze burgemeester. Hier is een zilveren knaak voor Gradje en ook een voor zijn vriend." Ook vader kreeg een extra bedrag voor het redden van de staatsbossen. Wat waren Piet, Jan, Cor en Wim jaloers, maar verraden deden ze Gradje niet.

Toontje was geboren in de herfst van 1926. Hij was een huilebalk volgens Piet. Ook met hem gebeurde er wel eens wat. Zo stond hij op een mooie dag buiten in de box, toen er een kuikentje de box in liep. Hij greep het beestje en kneep het dood. Toen kwam de moederkloek en begon Toontje te pikken, zodat deze een keel op zette. Een andere keer, toen Toontje al rond kon lopen, was hij plotseling verdwenen. Iedereen moest zoeken, maar hij was nergens te vinden. Uiteindelijk bleek, dat hij in de varkensstal tussen de zes varkens lag te slapen.

Ondertussen was Sien al naar het klooster gegaan om non te worden. Een paar jaar later volgde Kee.

Willem stierf in 1937 op de leeftijd van 56 jaar.

Na de dood van Willem werd het boerenbedrijf eerst gerund door Piet , Gerard, Jan en Cor met moeder aan het hoofd. Later nam Cor het alleen voor zijn rekening.

De boerderij, waar Willem zo hard aan gewerkt had, brandde tijdens de oorlog in 1943 grotendeels af. Lentje overleed 9 januari 1973 te Herpen.

Het was een uitzonderlijke christelijke sfeer waarin het gezin werd opgevoed: veel bidden, veel naar de kerk, hard werken, geen praatjes en een zorgvuldige bewaking van slechte invloeden van buitenaf. Pastoor en kapelaan waren kind aan huis.

Naast het diepe en sterke geloof speelde misschien ook de armoe een rol bij het bijzondere feit, dat bijna alle kinderen, elf van de twaalf, voor kortere of langere tijd in het klooster verbleven. Vier vrouwen en één man verlieten het klooster uiteindelijk niet.

Willem en Lentje kregen  maar liefst vijftien kinderen.